Το πρώτο μεγάλο σαμποτάζ στην κατοχική Αθήνα (20 Σεπτεμβρίου 1942), Πατησίων 8 και Γλάδστωνος

Την περίοδο της Κατοχής στη συμβολή των οδών Πατησίων 8 και Γλάδστωνος βρισκόταν η έδρα της ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση), μιας ελληνικής φιλοναζιστικής οργάνωσης, που επιχείρησε να στρατολογήσει Έλληνες για να πολεμήσουν με τη γερμανική Βέρμαχτ στο ανατολικό μέτωπο. Παράλληλα, διοργάνωνε αποστολές Ελλήνων εργατών στα εργοστάσια της Γερμανίας.
Στις 20 Σεπτεμβρίου 1942, μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων), τοποθέτησαν βόμβα και ανατίναξαν το κτίριο της ΕΣΠΟ. Από την έκρηξη σκοτώθηκε ο αρχηγός της ΕΣΠΟ Σπύρος Στεροδήμος, Έλληνες δοσίλογοι  και πολλοί Γερμανοί στρατιώτες και αξιωματικοί που βρέθηκαν στα γραφεία της οργάνωσης. Λίγο αργότερα η ΕΣΠΟ διαλύθηκε οριστικά. Έτσι, η Ελλάδα ήταν η μοναδική ευρωπαϊκή κατεχόμενη χώρα, η οποία δεν συγκρότησε εθελοντικά στρατιωτικά σώματα ντυμένα με τις στολές της Βέρμαχτ. 

Η ανατίναξη της ΕΣΠΟ χαρακτηρίστηκε από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς του Λονδίνου και της Μόσχας ως το μεγαλύτερο σαμποτάζ που είχε γίνει ως τότε στην κατεχόμενη Ευρώπη. Η προδοσία του Π. Νταλιάνη, ενός μέλους της αντιστασιακής οργάνωση Όμηρος που συνεργαζόταν με την ΠΕΑΝ, οδήγησε στη σύλληψη της ηγετικής ομάδας της ΠΕΑΝ, στις 11 Νοεμβρίου 1942. Συνελήφθησαν οι Περρίκος, Σκούρας, Παπαβασιλόπουλος, Αιλιανός, Γαλάτης, Μπέση, Παπαδόπουλος, αδελφοί Κατεβάτη, Μυτιληναίος, Μπίμπα, αδελφοί Λόη και μεταφέρθηκαν στα ανακριτικά γραφεία της Γκεστάπο στον Πειραιά. Ο Μυτιληναίος κατάφερε να αποδράσει, κρύφτηκε σε διάφορα σπίτια στην Κυψέλη και διέφυγε στην Αίγυπτο. Οι Περρίκος, Μπίμπα και Γαλάτης καταδικάστηκαν σε θάνατο.

Στις 7 Ιανουαρίου 1943 οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους Αθανάσιο Σκούρα, Ιωάννη Κατεβάτη, Δημήτρη Λόη και Διονύση Παπαδόπουλο που κρατούνταν ως όμηροι. Στις 4 Φεβρουαρίου 1943 εκτελέστηκε ο αρχηγός της ΠΕΑΝ Κώστας Περρίκος, ενώ η Ιουλία Μπίμπα μεταφέρθηκε στη Γερμανία ή Βουλγαρία όπου εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό. Η ποινή του Γαλάτη μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά και μεταφέρθηκε στις φυλακές της Γερμανίας. Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση με κλονισμένη υγεία.

Τα μνημεία που στήθηκαν για να τιμηθεί η μνήμη των αγωνιστών της ΠΕΑΝ 

(Πατησίων και Γλάδστωνος)

ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ

Βρίσκεται στην οδό Στρατηγού Καλλάρη, κοντά στις τρεις γέφυρες.

Ο παλιός ναός του Αγίου Δημητρίου ήταν πρωτοχριστιανικός. Για την ονομασία του υπάρχουν πολλές εκδοχές. Σύμφωνα με μια από αυτές, την εποχή της  τουρκοκρατίας έγινε συνάντηση των οπλαρχηγών της Στερεάς Ελλάδας με τον Καραϊσκάκη στον ναό όπου και διανυχτέρευσαν. Η περιοχή προσέφερε ασφάλεια λόγω της ρεματιάς. Μετά από προδοσία, περικυκλώθηκαν από τουρκικά στρατεύματα, ενώ κοιμούνταν. Τότε, μια δυνατή φωνή ακούστηκε από την εικόνα του Αγίου: «Στα όπλα, στα όπλα!». Οι οπλαρχηγοί πετάχτηκαν, άρπαξαν τα όπλα και χτυπώντας τους Τούρκους, κατάφεραν να διαφύγουν στο ποτάμι. Λόγω του θαύματος αυτού το εκκλησάκι ονομάστηκε «Άγιος Δημήτριος των όπλων». 

Το σπίτι του λογοτέχνη Μ. Καραγάτση

Σε αυτό το διώροφο εκλεκτικιστικό σπίτι της οδού Σπάρτης 14, κάτω από την πλατεία Αμερικής, έζησε ο μεγάλος λογοτέχνης Μ. Καραγάτσης με την οικογένειά του. Στα χρόνια της Κατοχής, το κατώφλι του σπιτιού αυτού πέρασαν σημαντικοί συγγραφείς και ποιητές της πρωτοποριακής γενιάς του '30, όπως ο Εμπειρίκος, ο Ελύτης, ο Βενέζης, ο Κατσίμπαλης κ.ά., που συμμετείχαν στο φιλολογικό σαλόνι του Καραγάτση. 
Πολύ αργότερα, στο ισόγειό του σπιτιού φιλοξενήθηκε η μουσική ταβέρνα "Αρχοντόσπιτο" και σήμερα στεγάζεται ο πολυχώρος τέχνης "Αλεξάνδρεια".

Ο θρυλικός Πύργος της πλατείας Αμερικής

Στην οδό Θήρας βρίσκεται ένα από τα ελάχιστα νεογοτθικά κτίρια της Αθήνας που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το 2008.

Οικοδομήθηκε το 1914 από τον Κεφαλλονίτη εισαγωγέα φαρμάκων Τζώρτζη Αλφονσάτο Τυπάλδο, του οποίου η οικογένεια είχε ρίζες από τη Νάπολη της Ιταλίας και εγκαταστάθηκε  στην Κεφαλονιά τον 15ο αιώνα. Ο πύργος την εποχή που κτίστηκε αποτελούσε πρότυπο εξοχικής βίλας και περιβαλλόταν από έναν κατάφυτο κήπο. Κατοικούνταν μέχρι το 1993 από τον Άγγελο και τη Ρόζα Τυπάλδου Ξυδιά, όμως μετά από μια ληστεία που έγινε στο εσωτερικό του, αυτοί αναγκάστηκαν να τον εγκαταλείψουν. Από τότε αφέθηκε στην τύχη του.

Κληρονόμος του πύργου είναι η Σίλια Καλλιμάνη, η οποία έπειτα από 20ετή «σιωπή», άνοιξε τον πύργο για μια σειρά από εκδηλώσεις. Φιλοδοξία της είναι αυτός να αποκατασταθεί εντασσόμενος στο επόμενο ΕΣΠΑ, να μετατραπεί σε ένα χώρο πολιτισμού και να  λειτουργήσει ως όχημα για την αναβάθμιση της περιοχής.

Πλατεία Καλλιγά

Πήρε το όνομά της από τον μεγαλοκτηματία της περιοχής των Πατησίων, Παύλο Καλλιγά. Βρίσκεται στα Κάτω Πατήσια, ανάμεσα στις πλατείες Αμερικής και Κολιάτσου. Σε αυτήν εφαρμόστηκε ένα πρωτοποριακό πολεοδομικό σχέδιο, που επέβαλλε ομοιογένεια της μορφής των οικοδομών και υποχρεωτικά προκήπια.

Οι παλιοί κάτοικοι της πλατείας Καλλιγά την περιγράφουν σαν μια ήσυχη, όμορφη και καθαρή γειτονία, που για 30 χρόνια (από το 1950 ως το 1980) ήταν μια από τις πιο όμορφες της Αθήνας. Είχε παλιές πολυκατοικίες με καταπράσινες πρασιές, με μπαλκόνια με περίτεχνα κάγκελα, με περιποιημένους κήπους με λουλούδια και φοίνικες. Βασικά της χαρακτηριστικά ήταν η ησυχία, η γνωριμία και αλληλεγγύη των κατοίκων της, η αίσθηση ασφάλειας και η διασκέδαση. Στην πλατεία βρισκόταν η ταβέρνα του ηθοποιού Γιώργου Σαμπάνη, που μόλις άνοιγε ο καιρός έβγαζε καρέκλες και τραπέζια πάνω στη πλατεία και συγκέντρωνε κόσμο από τα Πατήσια και τις γύρω γειτονιές. 

Η φυγή πολλών μονίμων κατοίκων ξεκίνησε στη δεκαετία του 1970 και συνεχίστηκε μαζικά στις δεκαετίες του 1980 και 1990, με αποτέλεσμα την αλλαγή των χαρακτηριστικών της. 

 

Εργασία από τον άπό τον Μ. Κ. και την Κ. Π. της Β'  τάξης

Οι διανοούμενοι της γειτονιάς μου

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης (1921-2011), θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός. Έγραψε σενάρια για τον κινηματογράφο και στίχους τραγουδιών. Έχοντας μείνει κρατούμενος των Γερμανών στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν (1943-1945), δημοσίευσε τις αναμνήσεις και τις εμπειρίες από την αιχμαλωσία του (1963).
Έμενε στην οδό Κύπρου 23-25, στην πλατεία Αμερικής.

Επιγραφή στην είσοδο της πολυκατοικίας που έζησε ο Καμπανέλλης (Κύπρου 23-25)

Ο Δημήτρης Γληνός (1882-1943), εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός από τους πρωτεργάτες της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (1917-1920). Το International Bureau of Education της Unesco τον  συμπεριέλαβε μεταξύ των 100 πιο σημαντικών διανoουμένων, πολιτικών, δημοσιολόγων κλπ. όλου του κόσμου, που με το στοχασμό και τη δράση τους συνέβαλαν στην υπόθεση της εκπαίδευσης από την εποχή της αυγής του πολιτισμού  ως τις μέρες μας.

Έμενε αρχικά στην οδό Κοδριγκτώνος 24A και αργότερα στην οδό Πολυλά 49, στην περιοχή Κυπριάδου.

Ο Σπυρίδων Μαρινάτος (1901-1974), αρχαιολόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ακαδημαϊκός. Διεξήγαγε πλήθος ανασκαφών στην Κρήτη, τον Μαραθώνα, την Σαντορίνη, την Κεφαλλονιά και την Μεσσηνία και έγραψε πολλά άρθρα και βιβλία για την αρχαιολογική έρευνα. Σκοτώθηκε σε ατύχημα στον χώρο του ανασκαφών στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης.
Έμενε στην οδό Πολυλά 47, στην περιοχή Κυπριάδου.

Το σπίτι του Μαρινάτου στην Κηπούπολη Κυπριάδου
 

Ο Αλέξανδρος Δελμούζος  (1880-1956) ήταν παιδαγωγός με σημαντικό έργο και αγώνες για την βελτίωση και αναβάθμιση της εκπαίδευσης. Ιδρυτικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1910), Διευθυντής του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου Βόλου (1908-1911), Ανώτερος Επόπτης Δημοτικής Εκπαιδεύσεως (1917-1920), Διευθυντής του Μαράσλειου Διδασκαλείου (1923-1926) και καθηγητής παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1928-1936). Πίστευε ότι το σχολείο μπορεί να μορφώσει μόνο αν στηρίζεται στη σύγχρονη πραγματικότητα και τη δημοτική γλώσσα.

Έμενε στην οδό Χέϋδεν, στην πλατεία Βικτωρίας, και αργότερα στην οδό Τήνου.

Ο Μ. Καραγάτσης (1908-1960) ήταν ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της "γενιάς του '30". Σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες στη Γκρενόμπλ της Γαλλίας. Έγραψε σημαντικά έργα όπως Η Μεγάλη Χίμαιρα (1936), Γιούγκερμαν (1940), Το χαμένο νησί (1941), το Δέκα, το οποίο ξεκίνησε να γράφει λίγο πριν πεθάνει, αλλά δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει. Πολλά από τα έργα του έχουν γυριστεί ταινίες και σειρές στην τηλεόραση.  

Έμενε στην οδό Σπάρτης 14, στην πλατεία Αμερικής.

Το σπίτι του Καραγάτση στην οδό Σπάρτης

Ο Φώτης Κόντογλου (1896-1965) ήταν λογοτέχνης και ζωγράφος από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας. Αναζήτησε την «ελληνικότητα», δηλαδή μία αυθεντική έκφραση, επιστρέφοντας στην ελληνική παράδοση, τόσο στο λογοτεχνικό όσο και στο ζωγραφικό του έργο. Είχε ακόμα σημαντικότατη συμβολή στον χώρο της βυζαντινής αγιογραφίας. Θεωρείται ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της "γενιάς του '30". Έμενε στην οδό Βιζυηνού 16, στην Κηπούπολη Κυπριάδου. Αγιογράφησε τον Άγιο Ανδρέα της οδού Λευκωσίας, τον Άγιο  Νικόλαο Αχαρνών, τον άμβωνα του Αγίου Λουκά Πατησίων κ.ά.

Το σπίτι του Κόντογλου στην Κηπούπολη Κυπριάδου

Eργασίες από τους μαθητές: Α. Κ., Γ. Μπ., Ευ. Γκ., Χ. Μ., Χρ. Θ., Α. Πλ., Κ. Π., Μ. Κ.

ΤΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Βρίσκεται κοντά στον Άγιο Λουκά (σε απόσταση 500 μέτρων). Παλαιότερα βρισκόταν μέσα στο κτήμα Χρηστομάνου και το 1959 δωρiθηκε στον Άγιο Λουκά από τον γιατρό και καθηγητή Πανεπιστημίου Αντώνιο Χρηστομάνο.

Κτίστηκε πάνω σε παλαιότερο ναό, του οποίου οι τοίχοι διατηρούνται μέχρι ύψους 0,80 μ., ενώ τα υπόλοιπα μέρη του ανακαινίστηκαν. Ο ρυθμός του είναι σταυρεπίστεγη μονόκλιτη Βασιλική. Το 1999 έγινε προσθήκη δύο κλιτών και ευρύχωρου νάρθηκα για την κάλυψη των αναγκών των προσκυνητών. Στο παρεκκλήσι φυλάσσεται λείψανο της Αγίας Παρασκευής. 

Εργασία από τον Γ. Μ. και την Ε. Γ. της Γ΄τάξης. 

Οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν από μέλη της ομάδας τοπικής ιστορίας στη διάρκεια περιπάτου τους στα Κάτω Πατήσια.